De controles zijn uitgevoerd in de maanden mei tot en met september 2024. Wetterskip Fryslân heeft de resultaten gedeeld met de drie betrokken gemeenten. De periode daarna hebben de gemeenten, de FUMO en Wetterskip Fryslân gebruikt voor aanvullende bemonsteringen, analyses en overleg over de aanpak.
Sterk verdund
Een rioolwaterzuivering verwijdert veel verontreinigingen uit het water, maar PFAS zijn zeer stabiele stoffen die niet of nauwelijks afbreekbaar zijn. De aangetroffen PFAS in het rioolwater op Vlieland en in Heerenveen en Sneek leiden daarom ook tot hogere PFAS-waarden in het oppervlaktewater waar de waterzuivering op loost. Het gezuiverde water (effluent) wordt in Heerenveen op het Nieuwe Heerenveense Kanaal geloosd, in Sneek op de Geau en op Vlieland in de Waddenzee. Omdat het effluent direct na lozing sterk verdund wordt in het oppervlaktewater, ontstaan waarden die lager zijn dan de risicogrenzen van het RIVM voor beregening en zwemwater.
Gevolgen voor de volksgezondheid
Volgens GGD Fryslân zijn er op de locaties Heerenveen, Sneek en Vlieland, waar het effluent sterk wordt verdund in het oppervlaktewater, geen risico's voor de volksgezondheid. Voor alle rioolwaterzuiveringen, waaronder deze drie locaties, geldt het advies van de GGD om niet direct in de buurt van een lozingspijp te zwemmen. Het is verstandig om alleen te zwemmen op officiële zwemwaterlocaties. Op deze locaties controleren Wetterskip Fryslân en de FUMO de waterkwaliteit en veiligheid. De locaties zijn te vinden op www.zwemwater.nl.
Het drinkwater uit de kraan in Fryslân is schoon en gezond en voldoet aan de gezondheidsnormen, zoals gehanteerd door het RIVM voor PFAS. Op het Friese vasteland en Vlieland, wint en zuivert Vitens grondwater en gebruikt geen oppervlaktewater voor drinkwater.
Vervolgonderzoek PFAS-bron
De gemeenten zijn verantwoordelijk voor inzameling en transport van afvalwater van inwoners en bedrijven via de riolering. De FUMO heeft de wettelijke taak om zogenoemde ‘indirecte lozingen’ van bedrijven te controleren. Een indirecte lozing is een lozing die niet rechtstreeks op het oppervlaktewater wordt geloosd, maar bijvoorbeeld via een persleiding naar een rioolwaterzuivering. Wetterskip Fryslân is verantwoordelijk voor de zuivering van het rioolwater voordat het op het oppervlaktewater wordt geloosd. Het waterschap controleert projectmatig het influent en effluent op kwaliteit en kan sinds 2024 via het eigen laboratorium ook PFAS meten.
De drie gemeenten gaven de FUMO opdracht om nader onderzoek te doen naar de bronnen van de PFAS-verontreiniging. De FUMO voert dat in samenwerking met Wetterskip Fryslân uit. Door het bemonsteren van rioolgemalen of verschillende influentstromen kan het zoekgebied van de herkomst van de PFAS worden verkleind. De gemeenten doen op basis daarvan verder onderzoek naar de mogelijke herkomst.
Zeer zorgwekkende stoffen en de rol van de omgevingsdienst
De FUMO werkt in opdracht van alle Friese gemeenten en de provincie Fryslân en heeft als wettelijke taak de indirecte lozingen van bedrijven te controleren. Dit op basis van de vergunning die verleend is aan een bedrijf. De FUMO voert deze taak uit voor een schone en veilige leefomgeving. Naar aanleiding van de recente constateringen, heeft de FUMO opdracht gekregen vanuit de gemeenten Heerenveen, Súdwest-Fryslân en Vlieland om te gaan bemonsteren. Nu de landelijke aandacht voor zeer zorgwekkende stoffen (ZZS) toeneemt, verwacht de FUMO vaker dit soort vragen te krijgen. De FUMO wil zich daarom verder ontwikkelen door expertise in huis te halen op het gebied van zeer zorgwekkende stoffen.